ÖZET
Otomotiv endüstrisi, küresel anlamda ekonomilerde ekonomiye yön veren bir sektördür. Araç üretimi, montajı, satışı ve servisi gibi çeşitli faaliyetler çalışanlar için çeşitli fiziksel risk faktörlerini de barındırmaktadır.
Bu çalışmada, Otomotiv endüstrisinde karşılaşılan fiziksel riskler ve bu riskleri azaltmak için alınabilecek tedbirler yer vererek, İş kazalarını ve meslek hastalıklarını en aza indirmek için, farkındalığı artırılması amaçlanmaktadır.
1. OTOMOTİV SEKTÖRÜ
Dünya’da otomotiv sektörü, her gün gelişen ve ülke ekonomileri için önemi gün geçtikçe artan bir sektördür.
Ülkemizde otomotiv sektörü, üretim içindeki payı ve ekonomik katkı oranı değerlendirildiğinde, imalat sanayi içinde önde gelen sektörler arasında yer almaktadır. Yedek parça, akaryakıt, servis, sigorta, ulaşım gibi sektörlerle olan yakın ilişkisi dolayısıyla lokomotif bir sanayi dalıdır.
Otomotiv sanayi, sahip olduğu yapı nedeni ile birçok sektörle bağlantısı olan bir sektördür. Bu sektörler üzerinde oldukça fazla etkisi olması; otomotiv sektörünün, bulunmuş olduğu ülkenin ekonomisi üzerinde çok büyük bir etkiye sahip olmasına neden olmaktadır.
1.1. Dünyada Otomotiv sanayi-Üretim
OICA verilerine göre küresel üretim 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 6 artarak 85 milyon 16 bin adede ulaşmıştır.
Şekil 1
- Dünya Otomotiv Üretimi 2013-2022
1.2. Türkiye’de Otomotiv sanayi-Üretim
2022 yılında, önceki yıla göre yüzde 6 oranında artarak toplam 1 milyon 352 bin 648 adet taşıt aracı üretildi.
Şekil 2
– Türkiye’de Otomotiv Üretimi / 2012-2022 Toplam ve Otomobil Üretim Gelişimi
(Ocak-Aralık) (x1000)
1.3. Otomobil Üretim aşamaları
Çoğu kez, büyük boyutlu robotlar kullanılarak yapılan işlerde dahi insan gücü gereklidir. Robotlar önemli olsa da, işin büyük bir kısmı insanlar tarafından gerçekleştirilir.
Fabrikaya getirilen metal levhalar otomobil parçalarına dönüştürülmek üzere makinelerde işlenir. Bu makineler tonlarca ağırlıktadır ve metal plakaları parçalara bükerek aracın iskeletini oluşturur.
Otomobilin en önemli parçası motor, başka bir bölümde makineler ve işçilerin çalışmasıyla bir araya getirilmektedir. Otomobilin her bölümde bir parçası hazırlanmaktadır. Motor bir araya getirildikten sonra otomobilin diğer parçaları da aracın iskeletine monte edilmektedir. Otomobil üretimi çoğunlukla bant sistemi üzerinde yapılmaktadır.
1.3.1. Tasarım Aşaması
Her yeni araç modelinin tasarımı, seri üretimin başlangıcına kadar gizli tutulur. Ancak arabaların tasarım süreçleri genellikle benzerlik gösterir. Araçların tasarım süreci bir fikir başlayarak, taslak haline getirilir. Tasarım farklı aşamalardan oluşur. Öncelikle çizim ile başlayan bu süreç, verilen kararlar doğrultusunda düzenlenir. Ardından ise dijital ortama aktarılır. Tasarım verileri daha sonra tasarımı ve aerodinamiği değerlendirmek için kullanılan bilgisayar tarafından ortaya çıkarılan 3D görüntü yardımıyla oluşturulur. Ölçekli modelleme ile aracın tam tasarımı yapılır.
1.3.2. Mühendislik Aşaması
Bir araba tasarımı ve üretimi, makine, elektrik, elektronik ve yazılım gibi birçok mühendislik ögesi ile bir bütün halindedir. Araç üretiminde mühendislik aşaması oldukça önemlidir. Bu aşama aracın ideal şekilde çalıştığından ve fikir olarak kabul edilen aşamaların hayata dönüştürülmesinden oluşur. Mühendislik aşamasında başlangıç gövde yapısı tasarımı ile olur. Aracın gövde yapısı tasarımında yalnızca görüntüye odaklanılmaz. Aksine, aracın güvenliği, rahatlığı, performansı ve değeri gibi pek çok unsur bu aşamada belirlenip, değerlendirilir.
1.3.3. Testler ve Üretim
Araç üretiminde son aşama, araca testlerin uygulandığı aşamadır. Araba modeli bu aşamada pek çok teste tabii tutulur. Testlerden geçemeyen araba modelleri, testleri geçene kadar, değişiklik görür. Aynı zamanda aracın farklı hava koşullarında ve darbe durumlarında verdiği reaksiyon incelenir.
1.3.4. Pres
Özel kalıplarda yüksek basınçlarla (plakanın büyüklüğüne bağlı olarak değişmektedir) şekillendirilen büyük rulo çelik özel bir şekilde biçimlendirilerek gerekli parça haline getirilmektedir.
1.3.5. Kaynak
Pres aşamasında oluşturulan parçalar hassas ve büyük bir titizlikle birleştirilmektedir. Robot ve makineler kullanılmaktadır. Kaynak aşamasında hassas parçalarda hataya yer verilmemektedir. Yapılan en küçük hatada otomobilin üretim aşamasının sıfırdan başlamasına sebep olabilmektedir.
1.3.6. Boyama
Otomobillere istenilen rengin verilmesiyle birlikte ses yalıtımı ve korozyona karşı uzun ömürlü olmasını sağlamak için kaplamalar yapılması için giderler.
1.3.7. Montaj
Otomobil parçaları özel makineler aracılığıyla birleştirilir. Montaj istasyonuna getirilen otomobiller eksiksiz biçimde montajlanarak kalite aşamasına gönderilir.
1.3.8. Kalite kontrol
Gerekli tüm testler yapılır ve bu testleri geçen araçlar müşterilerle buluşmaya hazır hale gelmiş olur. Lojistik aşamaya gönderilerek kullanıcının hizmetine sunulur.
2. TEHLİKELER VE ANALİZLERİ
İş Güvenliği; İş yerlerinde işin yürütülmesi nedeniyle oluşan tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak için yapılan metotlu çalışmalardır.
Tehlike; İşçi sağlığını ve iş güvenliğini tehdit eden, zora sokan büyük zarara yol açabilecek durumlar, Zarar verme potansiyeline sahip herhangi bir şey, İnsana mala ve prosese etki edebilen, Ortadan kaldırılmadığında kaza, hastalık (yaralanma) veya hasara sebep olan şart veya şartlardır. Zarar verme potansiyeline sahip herhangi bir şeydir. Her zaman için hayatımızda yer alacaktır. Odaklanacağımız nokta, Tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ise Risktir.
Risk; Bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı, ortaya çıkma periyodu ve bu tehlikenin ortaya çıktığı anda sebep olacağı etkinin ciddiyeti arasındaki bağdır. Risk faktörleri ön görülüp önle alındığında, Risk faktörleri devre dışı kalır.
Resim 1
- Tehlike ve Risk
2.1. İnsani Faktörler
Yaş, cinsiyet, eğitim, deneyim, fizyolojik ve psikolojik nedenler v.b.,
2.2. Çevresel Faktörler
Gürültü, ısı, ışık radyasyon, mikro organizmalara, tahriş edici ve boğucu gazlara, anestezik ve narkotik maddelere maruz kalma, vb.,
2.3. Teknik Faktörler
Makinelerin periyodik bakımlarının yapılmaması, kapasitelerinin zorlanması, aletlerdeki aksaklıklar, malzeme ve işyerindeki hatalar, kişisel korunma araçlarının kullanılmaması, makinelerin hatalı yerleşimi, ergonomik olmayan koşulları v.b.
3. İŞLETME İÇİNDEKİ TEHLİKELER
Tehlike, kavramını Altı “6” ana başlıkta ifade edebiliriz. (Mekanik, Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik, Elektrik ve Yangın)
3.1. Mekanik tehlike kaynakları
Sabit ve seyyar merdivenler, Uygun olmayan korkuluklar, Asansörler (personel ve yük), Alçak ve dar geçitler, Hatalı istifleme, Malzeme düşmesi veya yuvarlanması, Taşma (dökülme ve saçılmalar)
3.2. Fiziksel tehlike kaynakları
Termal konfor sorunları (ısı, nem, sıcaklık, havalandırma), Uygun olmayan ve yetersiz aydınlatma, Işınlar (iyonize, noniyonize (UV, IR.), mikro dalga ve lazer ışınları), Vibrasyon (titreşim) (el, kol ve vücut titreşimi), Alçak veya yüksek basınç, Elektromanyetik alan, Radyan ısı, Gürültü
3.3. Kimyasal tehlike kaynakları
Sıvılar (asitler, bazlar, solventler), Gazlar (yanıcı, yakıcı, boğucu, narkotik), Katılar (Tozlar (organik, inorganik) - (Metaller (Sis, duman ve buharlar)
3.4. Biyolojik tehlike kaynakları
Virüsler Bakteriler, Parazitler Vektörler (taşıyıcılar), Mantarlar
3.5. Elektrikten kaynaklı tehlike örnekleri
Elektrik tesisatı (Yangın), Elektrikli araç ve aletler (Elektrik çarpması), Statik elektrik (Parlama, patlama, çarpılma)
3.6. Yangın tehlikeleri
Tutuşma, Yanma, Parlama, Patlama.
4. FİZİKSEL RİSK FAKTÖRLERİ
Uygunsuz Duruş, Malzeme kullanımı, Tekrarlayan Hareketler, İş yeri Düzeni, Statik Duruş, Kuvvet, Sıkıştırma, Aşırı Güç, Temas Gerilmeleri, Uzun Süre Ayakta Kalma, Uzun Süre Oturarak Çalışma, İyileşme Süresi, Güvenlik ve Sağlık
Şekil 3 - Ergonomik Risk Faktörlerinin Sınıflandırılması
1.1. İş Kazaları
Fabrika
ortamlarında, montaj hatlarında veya araç test alanlarında iş kazaları meydana
gelebilir. Yaralanmalar, makine arızaları veya malzeme taşıma sırasında meydana
gelen kazalar gibi durumlar iş kazalarına örnek olarak verilebilir.
Ülkemizde
otomotiv ana ve yan sanayisinde kullanılan başta pres olmak üzere makas, torna,
CNC kaynak makinesi, kaldırma araçları vb. iş ekipmanlarında yeterli iş
güvenliği önlemleri alınmaması, iş güvenliği eğitimlerinin yetersiz olması gibi
nedenlerle çok sayıda yaralanmalı, uzuv kayıplı ve ölümlü iş kazaları meydana
gelmektedir. Ayrıca kaynak, kaplama ve boyama vb. işlemler sırasında ortaya
çıkan gaz, duman ve metal tozları çalışanlar tarafından teneffüs edilmesiyle
meslek hastalığı riski artmaktadır. Sektörde meydana gelen kazalara ilişkin
bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
(Motorlu Kara
Taşıtları İmalatında İş Sağlığı ve Güvenliğine Yönelik risk esaslı Programlı
Teftişi Sonuç Raporu 2023)
Şekil 4 - Sektöre ait iş kazası istatistikleri
Şekil 5
- Kaza sıklık ve ağırlık oranları (2011)
Şekil 6
- 2017-2020 Yılları Arasındaki Kaza Sıklık Hızı ve Kaza Ağırlık Oranı
Şekil 7
- Risk Faktörleri
Şekil 8
- Risk Faktörlerinin Yüzde Olarak Gösterimi
4.1.1. Montaj Hattı
Seri üretim süreçlerinde, bir ürünün parçalarının veya bileşenlerinin belirli bir sırayla bir araya getirilerek nihai ürünün oluşturulmasını sağlayan bir üretim hattıdır. Bu hattın amacı, sürecin verimli, hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktır. Aydınlatma bu aşamada önemli bir faktördür.
Resim 2 - Otomotiv Motor Montaj Hatları / otomasyon
Riskler: Montaj süresince Uygunsuz Duruş, Tekrarlayan Hareketler, İş yeri Düzeni, Statik Duruş, Kuvvet, Aşırı Güç kullanma, Temas Gerilmeleri, Uzun Süre Ayakta Kalma olarak çalışana yansımaktadır. Montaj hattı, otomasyon, robotik ve elle yapılan işlemlerin bir kombinasyonunu içerebilir.
Resim 3
- Robotik kollarla, Kaporta Montaj hattı
Riskler: Robotik kolların manevra alanına girme sonucu, çarpma itme gibi etkilere maruz kalma, Kaynak esnasında oluşan ve sıçrayan kıvılcımlar ile bireysel yaralanmalara sebebiyet verebileceği gibi, yangın riski de söz konusu olabilmektedir.
4.1.2. Araç Test Alanları
Otomotiv elektromanyetik uyumluluk (EMC) testi, araçlara takılan elektronik ekipmanın harici parazitlere karşı hassas olmadığını ve kabul edilemez enerji seviyelerini yaymadığını doğrulamak için yapılır.
Elektromanyetik parazitleri önlemek için, aracınızın elektronik sistemlerinin araca dahili ve harici olarak diğer elektronik cihazlar tarafından bozulmamasını sağlamak son derece önemlidir.
Resim 4 - Otomotiv Emc ve Uygunluk testleri
Riskler: Manyetik alan testleri, Otomotiv iç ekipmandan ziyade dış kaporta ve çevresini de etkilemektedir. Test sürecince kapalı alanlar arkasında gerçekleştirilmesi gereken testlerde çalışanın bu alanda uzun süre kalması, kas sinir sistemine kalıcı zararlar verebilmektedir. Özellikle Yorgunluk, baş ağrısı, yüksek tansiyon oluşması ve dikkat dağınıklığı oluşturduğu görülebilmektedir.
Euro NCAP, yeni çıkan otomobillerin güvenlik performanslarını araçları bir dizi çarpışma testine tabi tutarak değerlendiriyor. Gerçekleştirilen çarpışma testleri gerçek hayatta arabanızla yapabileceğiniz bazı önemli kazaları temsil ediyor. Bu kapsamda otomobiller ön, yan ve direk çarpışma testlerinden geçmektedir.
Ön çarpışma testinde araç 64 km/h (40 mph) hızında duran bir bariyere önden çarpıyor. Yan çarpışma testinde aracın yanında 1,5 metre genişliğinde ve 50 km/h (31 mph) hızında seyreden bir bariyer, aracın sürücü kapısından çarptırılıyor.
Direkle yapılan çarpışma testinde ise 29 km/h (18 mph) hızındaki araç, 259 mm çapında bir direğe yine sürücü kapısından çarptırılıyor. Bu üç çarpışma testi Euro NCAP için standart. Amacı ise otomobillerin güvenlik donanımlarının geliştirilmesine ön ayak olmak ve böylece trafikteki can güvenliğini artırmak.
Euro NCAP, "Sayılarla Geçen Yıl" başlığı altında yayınladığı rapor ile 2023 yılında gerçekleştirdiği testleri değerlendirdi. 18 araç testi gerçekleştiren NCAP, araçların %80'inin 5 yıldız (en yüksek puan) aldığını ve diğer araçların 4 yıldız aldığını bildirdi.
Riskler:
Testlerin yapıldığı alanda çarpma veya çarpışma sonrası araçtan ayrılan parçanın sıçraması ile, yaralanmalara sebebiyet vermemek adına, belirlenen mesafedeki güvenli alan sınırını aşmamalı ve Test başlangıç ve bitiş zaman aralığında test parkurunda personelin girmemesi can güvenliği için önemli bir faktördür.
4.2. Yangın ve Patlama
Otomotiv fabrikalarında bulunan büyük miktarda yanıcı malzeme ve kimyasal maddeler, yangın ve patlama riskini artırabilir. Bu nedenle, yangın söndürme sistemlerinin etkinliği ve yangın güvenliği önlemlerinin alınması kritiktir.
Meksika'daki araç depolama alanında çıkan yangında, National Bank Financial'dan Cameron Doerksen, 1000'den fazla aracın yandığını ifade etmiştir. Üretim birimlerinin kaybı ve tesisin kısa süreliğine kapatılması, (10 günden fazla üretim kaybı) olarak raporlara geçmiştir.
Araçların neredeyse %75 lik büyük bir kısmını metaller oluşturur. Ağırlığımızın ana kaynağı da burasıdır. Bir otomobil üretmek için ortalama 1.5 ton metal kullanılır. (Üretim esnasında pek çok maden kullanılır ve bunları başlıca demir, alüminyum, bakır ve kurşundur.)
Plastikler hem dayanıklılığı ve esnekliği hem de ucuzluğu ile üreticilerin gözde materyalleri arasındadır. (Gösterge panelleri, kapı kolları, hava yastığı vb. birçok bileşeni örnek olarak verilebilir.)
Kolay tutuşa bilirliği, hızlı parlama ve alevlenme ile oluşan yangınların başında, bu materyallerin kullanımı büyük bir etkendir.
Resim 6 - Meksika'nın Chihuahua
eyaletinin Ciudad Juarez kentinde bulunan bir otomobil fabrikasında yangın
Riskler:
İstifleme başta olmak üzere, parça veya ürün depolama ortamları ayrı alan ve kapalı ortamlarda muhafaza edilmelidir.
Kıvılcım atımı ve kaynak işlemleriyle parça birleşim alanları, Elektrik pano yakınlarında bulunan depolama alanları, kolay tutuşabilir parçalar göz önünde bulundurulduğunda, yangın için uygun zemin ortamı oluşturduğu görülebilmektedir.
4.2.1. Boyahaneler
Boya imalatı yapılan ve boya kullanılan işletmeler çeşitli kimyasal etkenlerden dolayı iş sağlığı ve güvenliği açısından çok tehlikeli sınıfta yer almaktadır. Solvent buharları bu etkenlerin başında yer almaktadır.
Kimyasallar deri üzerinde tahrişe neden olabileceği gibi cilt yüzeyinden emilmek suretiyle bazı iç organlara zarar verebilmektedir. Solvent buharının sürekli solunması astım, akciğerlerde tahriş ve bir takım solum sistemi rahatsızlıklarına neden olmaktadır.
Göz ve cilde temas etmesi sonucu tahrişe, yutulması halinde iç organlarda hasara yol açabilen ve ölüme sebep olabilecek özelliklere sahiptirler.
Resim 7 - Araç kaporta boyama
Riskler:
Kişisel koruyucu bakım ürünleri kullanılsa bile, (Tulum, Maske, Gözlük, Eldiven) aynı işlemlerdeki tekrar oranı, çalışan personellerde kalıcı hasarlar oluşturabilmektedir.
Robot kolların kullanımı ile, personelin ortamda çalışması ortadan kalkar. Boya püskürtme tabancalarını kontrol eder. Bu sayede boya işlemi hızlı ve güvenli hale gelir.
Resim 8 - Robotik boya ve boyahane uygulamaları
Malzeme Taşıma ve Depolama
Büyük boyutlarda ve ağır olan otomobil parçalarının taşınması ve depolanması sırasında fiziksel riskler oluşabilir. Malzeme düşmesi, ezilme veya kayma gibi durumlar, çalışanların ve ekipmanın güvenliğini tehdit edebilir.
4.3. Kimyasal ve Zehirli Maddeler
Otomotiv üretim süreçlerinde kullanılan çeşitli kimyasal maddeler, çalışanların sağlığına zarar verebilir ve çevresel riskler oluşturabilir. Bu maddelerin güvenli bir şekilde depolanması, kullanılması ve bertaraf edilmesi önemlidir.
4.4. Ergonomik Riskler
Otomotiv üretiminde çalışanlar genellikle tekrarlayıcı hareket ve uzun süreli duruşlarda çalışırlar. Bu durum, çalışanın sağlığını kaybetmesine neden olur.
Çok fazla tekrar içeren çalışmada çalışan bir işi yaparken doğal olmayan bir pozisyondaysa veya vücudunu herhangi bir şekilde zorlarsa, vücudunda çeşitli rahatsızlıkların oluşması için zemin hazırlamış olur.
Başlıca rahatsızlıklar:
• Karpal Tünel Sendromu: Bilekte sıkışan bir sinirin, el ve kolda uyuşma ve karıncalanmaya neden olmasıdır.
• Kireçlenme: Tekrarlayan hareket, kıkırdağın yıpranıp kemiklerin birbirine sürtmesine neden olarak, eklemlerde aşınma ve yıpranmaya neden olur.
• Tendonit: Kası kemiğe bağlayan dokunun iltihaplandığı bir durumdur.
Resim 9 - Ergonomik Riskler, Eklem rahatsızlıkları
Bütün gün oturmayı veya ayakta durmayı gerektiren işlerde, kalp hastalığı riski söz konusu olabilmektedir. Yüksekliği ayarlanabilen bir istasyon kullanmak, üretim çalışanları için, bu riski azaltmaya yardımcı olur.
Yüksekliği Ayarlanabilir İş Masasının sağladığı faydalar:
• Sırtta baskının yok olması,
• Omuz ve Boyunda rahatlama,
• 90 derece dirsek pozisyonu ile, Rahatlamış bilekler.
Resim 10 - Ergonomik Riskler, Duruş bozuklukları
4.4.1. Elle Taşıma ve Kaldırma İşleri
Yük; çok ağır, çok büyük, Kaba, tutulması zor, dengesiz veya içindekiler yer değiştiriyorsa, Vücuttan uzakta tutulmasını, vücudun eğilmesini, bükülmesini gerektiren bir konumdaysa, elle taşınması ve kaldırılması, bel, sırt ve omuz ağrılarına neden olur.
Resim 11 - Elle taşıma ve kaldırma
4.4.2. Yüksek Yorgunluk
Yoğun kaldırma hareketleri, işçilerin erken yorulmasına ve konsantrasyonlarının bozulmasına sebep olur. Uzun süre aynı pozisyonlarda çalışmak veya tekrarlı hareketler yapmak, kas ve eklem problemlerine yol açabilir.
Resim 12 - Yorgunluk
4.4.3. İş Kazası Riski
Monoton işler, çalışanların motivasyonunu ve dikkatini azaltır. Tekrarlı hareketler veya sabit vücut pozisyonları, refleksleri ve çalışanın tepki sürelerini olumsuz etkiler.
Resim 13 - Monoton işler
4.5. Hava Kirliliği
Otomotiv üretimi sırasında çeşitli emisyonlar ve atıklar ortaya çıkabilir. Bu emisyonlar hem iç mekânda hem de dış ortamda hava kirliliğine neden olabilir, çalışanların ve çevrenin sağlığını etkileyebilir.
Resim 14 - Hava Kirliliği
4.5.1. İç Mekân
Yetersiz ve kalitesiz hava soluma sağlığı etkileyebildiği gibi, baş ağrısı ve yorgunluk hissi uyandırması gibi sonuçlar oluşturması, dikkat dağınıklığı ile kazalara ortam oluşturabilmektedir.
Resim 15 - Havalandırma ve Tozsuzlaştırma sistemleri
4.5.2. Dış Mekân
Üretim tesisinden dışarı salınım yapılan hava, Kimyasal atık, gerekli güvenlik önlemleri alınmadığı takdirde, yaşayan canlıların sağlığını etkileyecek riskler barındırabilmektedir.
Resim 16 - Endüstriyel Atık
Resim 17 - Endüstriyel Atıkların çevre ve Canlılara zararları
Arıtma sistemleri ile, zararları minimize etme. (Sudaki kil, kireç ve farklı partiküllerin ayrıştırılması için filtrelemesi ile yabancı maddelerden arınması ile fiziksel olarak su temizlenmesi sonrasında içindeki mantar, bakteri, mikrop gibi mikroorganizmalardan arındırılması) işlemlerin tamamlanması ile suyun atılmasıdır.
Resim 18 - Atıksu Arıtma Sistemleri
4.6. Gürültü ve Titreşim
4.6.1. İşitme Kaybı
Uzun süreli yüksek gürültü maruz kalma, geçici veya kalıcı işitme kaybına neden olabilir.
4.6.2. Dikkat Dağınıklığı
Çalışma ortamındaki yüksek ses düzeyleri, iş odaklanmasını ve konsantrasyonu bozar.
4.6.3. Stres ve Yorgunluk
Yüksek gürültü, stresi arttırarak fiziksel ve zihinsel yorgunluğa yol açar.
Gürültü: Arzu edilmeyen ve çoğunlukla suni olarak meydana getirilen rahatsız edici ses veya Bir işitme kaybına yol açan, sağlığa zararlı olan veya başka riskleri ortaya çıkaran bütün sesler olarak da tanımlayabiliriz.
Otomotiv üretim tesislerinde makinelerin ve ekipmanın neden olduğu yüksek düzeyde gürültü ve titreşim, işçilerin işitme kaybı ve diğer sağlık sorunları yaşamasına neden olabilir.
İnsanlar gürültüden farklı şekillerde etkilenirler. Gürültü, insanlar üzerindeki etkileri sonucunda;
• İşitme kaybı yapar,
• İletişimi bozar,
• Rahatsızlık verir,
• Yorgunluk oluşturur,
• Verimliliği düşürür.
Şekil 9 - Ses şiddeti ve Gürültü sınırları
Gürültüde Teknik Önlemler:
Gürültünün kaynağının özel cidarlarla çevrilmesi (ses söndürücü, absorbe edici) veya bu nitelikteki ara tabakaların kullanılması ve işletmenin inşasında duvarların ve tabanın ses geçirmeyecek ve sesi yansıtmayacak materyalden yapılmasının planlanması, gürültülü bölümlere işletmenin kenar alanlarında yer verilmesi, Çalışanların kişisel koruyucu bakımlardan kulaklık kullanımı alınabilecek önlemlerdir.
Titreşim: Titreşim bir denge noktası etrafındaki mekanik salınımdır. Sıklıkla, titreşim istenmeyen bir harekettir, çünkü boşa enerji harcar ve istenmeyen ses ve gürültü oluşturur.
Titreşim aşağıdaki 4 kategoride veya bunların hepsinin birden kombinasyonunda olabilir;
• Harmonik Titreşim
• Periyodik Titreşim
• Rastgele Titreşim
• Geçici, Kısa Süreli Titreşim
Resim 19 - Titreşim çeşitleri
• El-Kol Titreşimi: İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özelliklede, damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimdir.
Kırma, delme ve yıkma makineleriyle uzun yıllar yapılan çalışmalar el-kol kemiklerinin ve eklemlerin aşınmasına sebep olur. Titreşim en çok ellerde ve bir miktar da bilek ve kollarda hissedilir. Elde iç kanamalar ve el sinirlerinin hasarı tablosu oluşabilir.
• Tüm Vücut Titreşimi: Vücudun tümüne aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimdir.
Titreşimde Teknik Önlemler:
• Mümkün olan en az titreşimi oluşturacak uygun ergonomik tasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi,
• Titreşimin zarar verme riskini azaltmak için, bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri ve el-kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı donanım sağlanması,
• İşyerlerinin ve çalışma yerlerinin tasarımı ve düzeni,
• İşçilere, iş ekipmanını doğru ve güvenli bir biçimde kullanmaları için uygun bilgi, eğitim ve talimat verilmesi,
• Maruziyet süresi ve şiddetinin sınırlanması.
• Yeterli dinlenme sürelerini kapsayan uygun çalışma programı.
4.7. Yetersiz Aydınlatma
Otomotiv üretim tesislerinde makinelerin ve ekipmanın neden olduğu yüksek düzeyde gürültü ve titreşim, işçilerin işitme kaybı ve diğer sağlık sorunları yaşamasına neden olabilir.
4.7.1. Baş Ağrıları ve Yorgunluk hissi
Uygun olmayan aydınlatma, gözlerde ağrı, kızarıklık ve kuruluk gibi sorunlara neden olur. Düşük aydınlık seviyelerinde uzun süre çalışma çalışanlarının erken yorulmasına ve verimliliğin düşmesine ve baş ağrılarına yol açabilmektedir.
4.7.2. Kaza Riski
Yeteri kadar aydınlık olmayan çalışma ortamları, iş kazalarını artırır.
Işık (Aydınlatma) Tanım ve aydınlatma ölçüleri:
Işık, maddenin fiziksel yapısındaki atomik etkileşim sonucu meydana gelen, ışıyan bir enerji türüdür. Kaynağından çıktıktan sonra bütün yönlere dağılır ve dalgalar şeklinde ilerler. Herhangi bir dalganın iki temel özelliği dalga boyu ve frekansıdır. Dalga boyu, birbirine komşu iki dalganın tepe noktaları arasındaki mesafedir. Frekans ise belli bir noktadan belli bir zaman birimi içinde geçen dalga adedidir. Dalga boyu ile frekansın çarpımı ışığın yayılma hızını verir.
Işığın şiddeti mum ’dur. (I) Işık kaynağının birim yüzey üzerinde yaptığı etkiye ise Aydınlanma (E) denir. Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru orantılı ve uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Ayrıca, ışınlar ile yüzeyin normali arasındaki açının kosinüs fonksiyonu da vardır. Aydınlanma birimi Lüks ’dür. E = I / d². Cos α (Lüks = mum / m²) Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisine ise Işık Akısı denir ve φ harfi ile gösterilir. Birimi Lümendir. Φ = E (Aydınlanma) . S (yüzey)
İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. Şu kadar ki, işin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır. Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir.
Bir aydınlatma merkezine bağlı olan işyerlerinde, herhangi bir arıza dolayısıyla ışıkların sönmesi ihtimaline karşı, yeteri kadar yedek aydınlatma araçları bulundurulacak ve gece çalışmaları yapılan yerlerin gerekli mahallerinde tercihen otomatik olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulacaktır.
• İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler en az 20 lüks ile aydınlatılacaktır.
• Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba işlerin yapıldığı yerler ile geçit, koridor, yol ve merdivenler en az 50 lüks ile aydınlatılacaktır.
• Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri, malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve tuvaletler en az 100 lüks ile aydınlatılacaktır.
• Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks ile aydınlatılacaktır.
• Ayrıntıların yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler en az 300 lüks ile aydınlatılacaktır.
• Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks ile aydınlatılacaktır.
• Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks ile aydınlatılacaktır.
4.8. Sıcak ve Soğuk Çalışma Ortamları
Otomotiv üretim tesislerinde makinelerin ve ekipmanın neden olduğu yüksek düzeyde gürültü ve titreşim, işçilerin işitme kaybı ve diğer sağlık sorunları yaşamasına neden olabilir.
Sıcaklık: bir cismin ihtiva ettiği ısı enerjisinin şiddetidir. Başka bir deyişle, bir cismin ortalama moleküler kinetik enerjisini ifade eder.
Nem: Havanın içerisindeki su buharı miktarına nem denilir. Mutlak nem ve bağıl nem olarak ikiye ayrılır:
Mutlak nem, hava basıncına ve sıcaklığına bağlı olmadan bir yerdeki havanın yüzde kaçının su buharı olduğunu ortaya koyan bir niceliktir. Örneğin burada mutlak nem yüzde 10 dendiğinde oradaki havanın yüzde 10’unun su buharından oluştuğu anlaşılır.
Bağıl nem ise, belli bir yerdeki hava kitlesinin sıcaklığa ve basınca bağlı olarak taşıyabileceği maksimum nemin yüzde kaçı kadar neme (su buharına) sahip olduğunu ifade eden bir kavramdır.
Hava akım hızı: İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir. Ancak, hava akım hızının iyi ayarlanması gereklidir. Çünkü vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımının etkisi ile ısı transferi meydana gelir. Bu transferin yönü sıcaklığın değişmesine bağlıdır. Hava vücuttan serinse, vücut ısısı kaybolur. Hava vücuttan sıcaksa vücut ısısı artar. Böyle durumlarda ısı stresleri meydana gelir.
Uygun bir çevre ısısının seçilmesinde hava akımlarının da dikkate alınması gerekir. İşyerinde, hava akımlarının varlığı bir serinlemeye neden olur. Ancak, hava akım hızının saniyede 0.1-0.51 metreyi aşmamasına dikkat edilmelidir. Çünkü, daha hızlı hava akımları rahatsız edici esintiler halinde hissedilir.
4.8.1. Vücut Sıcaklığının Dengesizliği
Aşırı sıcak veya soğuk çalışma ortamları, vücut sıcaklığının dengesini bozarak rahatsızlıklara yol açar. Vücut sıcaklık regülasyonun bozulması ile vücut sıcaklığının 41 santigrad dereceye kadar ulaşması sonucu sıcaklık çarpması meydana gelir. Bunun sonucunda, kaslarda ani kasılmalar şeklinde kramplar oluşur. Tansiyon düşüklüğü ve baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları meydana gelebilir. Yüksek sıcaklık, ayrıca, kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklarına, moral bozukluklarına, konsantrasyon bozukluklarına ve aşırı duyarlılık ile endişeye (anksiyete) neden olabilir.
4.8.2. Dikkat Düşüşü
Endüstride düşük sıcaklığa daha az rastlanır. Soğuk işyeri ortamları, daha çok soğuk hava depolarında yapılan çalışmalarda ve kışın açıkta yapılan işlerde ortaya çıkar. Düşük sıcaklık, yani soğuk, insan üzerinde olumsuz etkiler meydana getirir. Bu olumsuz etkiler, uyuşukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve donma gibi durumlardır.
Aşırı sıcak veya soğuk ortamlarda çalışmak, çalışanların dikkat ve konsantrasyonunu azaltarak iş kazaları riskini artırır.
4.8.3. Verimlilik Kaybı
Uygun olmayan iklim koşulları, çalışanların fiziksel ve zihinsel performansını olumsuz etkiler.
4.9. Makina ve Aletlerin oluşturdukları Riskler
Otomotiv üretim tesislerinde makinelerin ve ekipmanın neden olduğu yüksek düzeyde gürültü ve titreşim, işçilerin işitme kaybı ve diğer sağlık sorunları yaşamasına neden olabilir. Başlıkları;
• Kesici parçalar: Kesik, Kesilme, Derin yaralar, kopma
• Nesnelerin düşmesi: Çarpma, Sıkışma, Ezilme
• Hareketli parçalar: Çarpma, Sıkışma, Dolanma, Sürtünme, Aşınma, Kesilme, Kopma
Resim 20 - Mekanik Tehlikeler ve Riskler
4.10. İş Kazaları
Otomotiv üretim tesislerinde makinelerin ve ekipmanın neden olduğu yüksek düzeyde gürültü ve titreşim, işçilerin işitme kaybı ve diğer sağlık sorunları yaşamasına neden olabilir.
İş kazası; çalışanların sosyal, ruhsal ve bedensel iyilik hallerinin yürüttükleri işlerdeki bir tehlikeden doğan risk ile zarara uğraması halidir.
Aşırı Yorgunluk, Uzun çalışma saatleri, monoton işler ve yetersiz dinlenme, iş kazaları riskini artırır. Güvenlik Önlemlerinin Yetersizliği Gerekli koruyucu ekipmanların kullanılmaması veya işletme içi düzenlemelerin eksikliği, kaza olasılığını yükseltir. Olumsuz Çalışma Koşulları, Yüksek gürültü, düşük aydınlık, aşırı ısı gibi etmenler hem iş kazalarına hem de meslek hastalıkları için zemin oluşturur.
4.10.1. İş kazalarının Önlenmesi
Eğitim ve Farkındalık:
İş kazalarının önlenmesinde en önemli adım, çalışanların eğitilmesi ve farkındalığının artırılmasıdır. İşyerlerindeki çalışanların, iş güvenliği konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitimlerinin düzenli olarak yapılması, iş kazalarının en aza indirgenmesinde önemli bir rol oynar.
İş Ekipmanlarının Düzenli Kontrolü:
İş ekipmanlarının düzenli olarak kontrol edilmesi, bakımının yapılması ve gerekirse yenilenmesi, iş kazalarının önlenmesinde büyük bir önem taşır. Bu sebeple işyerlerinde ekipmanların düzenli kontrol edilmesi ve periyodik bakım işlemlerinin yapılması gerekmektedir.
Risk Değerlendirmesi:
İşyerlerinde risk değerlendirmesi yaparak, olası risklerin önceden tespit edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması, iş kazalarının önlenmesinde büyük bir rol oynar. İşyerlerindeki tüm çalışanların da bu riskler hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurallarına Uyulması:
İşyerlerinde iş güvenliği kurallarına uyulması için gerekli denetimlerin yapılması ve gerekirse yaptırımların uygulanması, çalışanların bu kurallara uymasını sağlar. Bu kuralların ihlal edilmesi, iş kazalarının meydana gelmesine neden olabilir. Bu nedenle, işyerlerinde belirlenen iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymak, çalışanların ve işyerinin güvenliği için son derece önemlidir.
SONUÇLAR:
Otomotiv sektöründe fiziksel risk faktörlerini ele aldığımız bu çalışmanın sonucunda, işyerlerindeki güvenlik standartların önemi ve bu standartlara uyulmasısın olumlu etkilerine dikkat çekilmektedir.
İş kazalarının önlenmesi için; işçilerin eğitilmesi, güvenlik ekipmanlarının düzenli olarak kontrol edilmesi ve riskli alanlarda uygun önlemlerin alınması gerekmektedir.
Otomotiv endüstrisinde çalışanların sağlığını ve güvenliğini sağlamak için işverenlerin ve çalışanların üzerine düşen görevleri yerine getirmesi, talimatlara uyulması gerekmektedir. İş veren ve çalışanın ortak amaçlar doğrultusunda hareket etmesiyle, sektördeki fiziksel risk faktörlerinin azaltılması ve iş kazalarının önlenmesi mümkündür.
KAYNAKLAR
1) Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı /www.sanayi.gov.tr/ Otomotiv Sektörü Raporu (2020)
2) Otomotiv Sanayi Derneği/Yılı Küresel Otomotiv Sektörü Değerlendirme Raporu/2022
3) Oto pratik / otopratik.com.tr / Araba nasıl yapılır
4) Mühendis bilir / muhendisbilir.com / Otomobil Üretim Aşamaları
5) Tehlike ve Risk / İş Güvenliği Mühendisliği / Marmara Üniversitesi / Ders notları
6) Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığı / Motorlu Kara Taşıtları İmalatında İş Sağlığı ve Güvenliğine Yönelik risk esaslı Programlı Teftişi Sonuç Raporu 2023
7) Arslankaya S., Çelik M.T 2021 Otomotiv Sektöründe Çalışan Kadın İşçilerin Ergonomik Risk Değerlendirmesi 10.29137/umagd. 1013990
8) jose M. / 2010 Bartın Üniversitesi - Fiziksel Risk Etmenleri Gürültü Titreşim
9) Caner V. / Fiziksel risk etmenleri maruziyetine bağlı iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesinde endüstri 4.0 yaklaşımının değerlendirilmesi- 10.38213/ohsacademy.882670
LİNKLER
• https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/plan-program/OtomotivSektorRaporu2020.pdf
• https://www.osd.org.tr/osd-yayinlari/kuresel-otomotiv-sektoru-degerlendirme-raporlari
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Otomotiv_end%C3%BCstrisi
• https://www.otopratik.com.tr/faydali-bilgiler/arac-bakimi/araba-nasil-yapilir
• https://muhendisbilir.com/otomobil-uretim-asamalari-nelerdir-araba-uretiminde-5-temel-malzeme-nedir
• https://mertmaksan.com.tr/montaj-hatti
• https://www.csdotomasyon.com/portfolio/motor-montaj-hatlari
• https://www.csdotomasyon.com/wp-content/uploads/2015/04/portfolio_motor1.jpg
• https://ares.shiftdelete.net/2022/10/turkiye-otomobil-uretimi.webp
• https://www.eurolab.net/sektorel/otomotiv-testleri/otomotiv-emc-ve-uygunluk-oncesi-testleri
• https://www.eurolab.net/images/otomotiv-emc-ve-uygunluk-oncesi-testleri.jpg
• https://cdn.motor1.com/images/mgl/6ZNPQE/s1/le-auto-testate-da-euro-ncap-nell-ultima-prova-del-2023.webp
• https://tr.motor1.com/news/706228/2023-euro-ncap-5-yildiz
• https://www.csgb.gov.tr/medias/6066/2015_75.pdf
• https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2043445
• https://blog.toyota.com.tr/euro-ncap-carpisma-testleri-hangi-sartlarda-yapilir
• https://cdn1.ntv.com.tr/gorsel/r7SDjgJsq06br5-rSHVT0w.jpg
• https://www.theglobeandmail.com/business/article-brp-preparing-to-resume-side-by-side-production-after-fire-at-facility
• https://www.arabam.com/blog/haberler/otomotiv-sektoru-ve-malzeme-teknolojileri
• https://www.atolye4otomotiv.com/dosyalar/fg6710.jpg
• https://robokontrol.com.tr/wp-content/uploads/2023/10/image_2023-10-16_225010052.png
• https://www.vortexmimarlik.com/boya-uygulama-surecinde-karsilasilabilecek-tehlikeler-ve-riskler
• https://www.mepateknik.com/blog/fabrikada-ergonomi-uretim-hattini-yeniden-kesfetmek.html
• https://www.mepateknik.com/wp-content/uploads/repetitive-motion-disorders_new1.png
• https://www.mepateknik.com/wp-content/uploads/Fabrikada-Ergonomi.jpg
• https://www.fizik-tedavi.org/yedek/icerikresimleri/sirtagkor/ergowork.gif
• https://domf5oio6qrcr.cloudfront.net/medialibrary/11170/29ce3170-3054-4f18-9f77-f17a02431c60.jpg
• https://news.blr.com/app/uploads/sites/2/2018/06/EHSDA_061518_3.jpg
• http://edvan.com.tr/site/home/1.jpg
• https://www.ecologixsystems.com/wp-content/uploads/2018/09/application_auto_ga1.jpg
• http://www.istesaglikdergisi.com.tr/wp-content/uploads/2015/03/hava-kirliligi.jpg
• https://www.kentekrani.com/wp-content/uploads/2023/12/gaziantep-%C3%B6l%C3%BC-bal%C4%B1k.jpg
• https://fairats.com.tr/uploads/services/thumb/end%C3%BCstriyel-atik-su-aritma-tesisi.JPG
• https://cdn.bartin.edu.tr/insaat/f0524f5c-98df-4ccf-8f50-40fb70f6b6dc/2fiziksel-risk-etmenleri.pptx
• https://www.selcuk.edu.tr/contents/idari_ve_mali_isler/page/52925/6-Risk%20Degerlendirmesi%20Egitimi%20%20Sunusu_638336678700651625.pdf
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1586346
• https://www.kumruosgb.com/icerik/is-kazalarinin-onlenmesi-icin-neler-yapilabilir